Czy Darwin odwołał?

Russell Grigg
tłumacz Andrew Ostapowicz

Photo: Warwick Armstrong

Karol Darwin zmarł 19 kwietnia 1882 r. w wieku lat 73. Dla niektórych było to godne pożałowania, że odszedł jako niewierzący i tak w następujących latach pojawiły się pogłoski, jakoby Darwin doznał nawrócenia na łożu śmierci i odrzucił ewolucję. Pogłoski te były powtarzane w kazaniach już w maju 1882 r.¹ Jednak najlepiej znana z nich przypisywana jest pewnej Lady Hope, która twierdziła, że odwiedziła przykutego do łoża Karola w Down House² w jesieni r. 1881. Twierdziła, że gdy przybyła na miejsce znalazła go czytającego List do Hebrajczyków, że okazał wzburzenie, gdy wspomniała opis stworzenia z Księgi Rodzaju i że prosił ją, aby przyszła następnego dnia, aby przemówiła na temat Jezusa Chrystusa do zgromadzeniasłużby, lokatorów isąsiadów w altanie, która miała pomieścić, jak powiedział, około 30 osób. Historia ta ukazała się w druku po raz pierwszy w artykule długim na 521słów w amerykańskim piśmie baptystycznym pod nazwą Watchman Examiner (Strażnik Badacz),³ a od tego czasu była zamieszczana w wielu książkach, czasopismach i ulotkach.

Głównym problemem wszystkich tych historii jest to, że rodzina Darwina zaprzeczyła im wszystkim. Francis Darwin pisał do Thomas’a Huxley’a 8 lutego 1887, że doniesienia o odwołaniu ewolucji na łożu śmierci przez Karola były ‘fałszywe i bezpodstawne’⁴ , a w r.1917 potwierdził, że nie miał żadnych przyczyn, by sądzić, że [jego ojciec] kiedykolwiek zmienił swe agnostyczne poglądy’.⁵ Córka Karola, Henrietta (Litchfield) napisała na str. 12 londyńskiego tygodnika The Christian (Chrześcijanin), z lutego 1922 r.: „Byłam obecna przy jego łożu śmierci. Lady Hope nie była obecna przy jego ostatniej chorobie, ani w czasie żadnej z poprzednich. Jestem przekonana, że nigdy jej nawet nie widział, a w każdym razie nie miała wpływu na niego, ani na żadną dziedzinę jego myśli i przekonań. Nigdy nie odwołał on żadnych ze swoich poglądów naukowych, ani wtedy, ani wcześniej… Cała ta historia jest zupełnie bezpodstawna”.⁶ Niektórzy nawet doszli do wniosku, że nie było żadnej Lady Hope.

Co więc mamy sądzić o tym?

Photo: Warwick Armstrong

Biograf Darwina, dr James Moore, wykładowca historii nauki i technologii na Open University (Otwartym Uniwersytecie) w Zjednoczonym Królestwie, przez 20 lat studiował materiały zebrane z trzech kontynentów. Wydał 218-stronicową książkę wnikającą w ową, jak ją nazwał, ‘Legendę Darwina’.⁷ Twierdzi, że Lady Hope istniała. Urodziła się jako Elizabeth Reid Cotton w r. 1842, wyszła za mąż za wdowca, admirała Sir James Hope w r. 1877. W latach 1880. zajmowała się ewangelizacją w namiotach i odwiedzaniem osób starszych i chorych. Zmarła na raka w Sydney, w Australii w.r 1922, gdzie jej grób można zobaczyć do dzisiaj.⁸

Moore dochodzi do wniosku, że Lady Hope prawdopodobnie odwiedziła Karola między środą 28 września, a niedzielą 2 października 1881 r. i jest prawie pewne, że ani Francis, ani Henrietta nie byli wtedy obecni, ale żona Karola, Emma, prawdopodobnie była.⁹ Opisuje on Lady Hope jako ‘wytrawnego gawędziarza’, potrafiącego przywołać wzruszające obrazy i rozmowy, upiększając je sentymentalną duchowością’.¹⁰ Podkreśla on, że jej opublikowana historia zawiera szereg autentycznych detali co do czasu i miejsca, ale także nieścisłości–Karol nie był przykuty do łóżka przez 6 miesięcy przed śmiercią, altana była o wiele za mała, by pomieścić 30 osób. Najważniejszym aspektem jest jednak to, że nie mówi iżby Karol miał odwołać ewolucję lub przyjąć chrześcijaństwo. Miał tylko wyrazić obawy co do losu swoich młodzieńczych spekulacji i wypowiedzieć się przychylnie odnośnie obecności kilku osób na zebraniu religijnym. Owo rzekome odwołanie/nawrócenie to upiększenia, które inni wczytali wtą historię, albo sami wymyślili. Moore nazywa je ‘świętymi wymysłami’!

Należy także zauważyć, że przez większość swego życia Emma ubolewała głęboko nad niereligijną naturą poglądów Karola i miałaby silne motywy dla potwierdzenia jakiejkolwiek historii szczerego nawrócenia, jeśliby takowe miało miejsce. Nigdy tego nie zrobiła. Wygląda więc na to, że Darwin nie odwołał i jest to niefortunne, że do dziś historia Lady Hope od czasu do czasu pojawia się w ulotkach publikowanych i rozdawanych w dobrej wierze.