Explore
Also Available in:

Ewolucyjny naturalizm: starożytna idea

Jerry Bergman
tłumacz Andrew Ostapowicz

Teoria ewolucji biologicznej nie jest nowoczesną ideą, jak się często sądzi. Ewolucja organizmów była nauczana w Grecji już w VII w. p.n.e. Greccy filozofowie prawdopodobnie zapożyczyli ją od Hindusów, którzy wierzyli w transmigrację dusz od jednego zwierzęcia do drugiego, aż do osiągnięcia stanu doskonałości, zwanego nirwaną. Karol Darwin nie przyczynił się do rozwinięcia teorii ewolucji przez dobór naturalny, ale raczej pomógł ją spopularyzować. Ewolucjoniści twierdzą dzisiaj, że ich teoria jest ideą nowoczesną (czyli produktem badań naukowych), po części jako usiłowania, by nadać wierzytelności swemu światopoglądowi.


Starożytne teorie ewolucji

Photo Wikipedia.org1828Aristotle
Arystoteles (384–322 p.n.e.)

Sugeruje się zazwyczaj, że teoria biologicznej ewolucji jest nowoczesną ideą – produktem naszej zaawansowanej naukowo ery. Natomiast światopogląd kreacjonistyczny jest często krytykowany jako idee naszych mniej poinformowanych przodków, udowodnione jako błędne pozostałości przeszłości.

Kultura Majów miała swe początki około 600 lat p.n.e. a ich religia włączała ‘uproszczoną’ ewolucję, według której bóg deszczu zbudował człowieka przez dodawanie do (a tym samym zmodyfikowanie) poprzednich stworzeń. Ów bóg deszczu najpierw stworzył rzeki, potem ryby, następnie węże i na koniec człowieka. Członkowie klanu totemowego wierzyli iż:

‘są jednej krwi, potomkami wspólnego przodka. Tak więc należący do klanu Żółwia Iroquoi mieli być potomkami grubego żółwia, który, zmęczony dźwiganiem swej skorupy… stopniowo przemienił się w człowieka. Członkowie klanu langusty plemienia Choctaw byli z początku langustami [rodzaj raków], żyjącymi pod ziemią i od czasu do czasu wychodzącymi przez błoto na powierzchnię. Kiedyś grupa Choctaw wykurzyła je i traktując je uprzejmie, poobcinała im paznokcie, powyrywała im włosy z ciał i zaadoptowała do ich plemienia. Ale pozostałe raki z ich rodzaju nadal żyją pod ziemią. Członkowie klanu Osage są potomkami męskiego ślimaka i żeńskiego bobra.’1

Powiązanie totemizmu z ewolucjonizmem opisane jest bardziej szczegółowo w następnym cytacie:

‘Przekonanie o powodzeniu, jakie ma przynosić łapa królika, wywodzi się od wierzenia zakorzenionego w dawnym totemizmie, według którego, tysiące lat przed Darwinem, sądzono, iż ludzkość pochodzi od zwierząt. Jednak w odróżnieniu od Darwinizmu , totemizm utrzymywał, że każdy szczep ludzki wywodził się od innego gatunku zwierząt. Szczep czcił więc owe zwierzęta i zabraniał ich zabijania, a ich części uznawane były za amulety zwane totemami.’2

Jedną z pierwszych teorii ewolucyjnych proponował Tales z Miletu (640-546 p.n.e.)w prowincji Ionia na wybrzeżu, w pobliżu Grecji. Był on także ewidentnie jednym z pierwszych, którzy postulowali początek życia w wodzie.3 Birdsell zauważa, że Talesa pogląd ewolucji biologicznej ‘nie był zbyt odległy od dzisiejszej prawdy’. Jeden z uczni Talesa, Anaksymander (611-547), szerzej rozbudował owe poglądy, stwierdzając, że człowiek ewoluował z ryb, lub form rybo-podobnych.4 Owi rybo-ludzie z czasem pozbyli się łusek i przenieśli się na suchy ląd, gdzie pozostają do dziś.

Filozof grecki, Empedokles (493-435), często nazywany ojcem ewolucyjnego naturalizmu, twierdził, że szansa jest odpowiedzialna za cały proces ewolucji od materii martwej do nowoczesnego człowieka.5 Empedokles doszedł do przekonania, że życie powstało samorzutnie, a wszystkie żywe organizmy rozwinęły się przez proces przypadkowych, trafnych lub błędnych, rekombinacji części zwierząt.6 Wierzył także, że dobór naturalny był głównym mechanizmem ewolucji, a najlepiej dostosowane organizmy miały największe szanse przetrwania i przekazania swych cech potomstwu.7

Krótko więc, poprzedzająca Darwina, teoria Empedoklesa o ‘przetrwaniu najsilniejszych’ uczyła, że życie rozwinęło się przez usuwanie mniej dostosowanych form życia – czyli przez bezlitosne niszczenie słabszych zwierząt i roślin. Niestety wiele z greckich manuskryptów zaginęło, ale te teksty, które przetrwały zawierają dość detali, by dość dokładnie określić, w co wierzyli starożytni Grecy. Dowody te spowodowały, iż Osborn doszedł do wniosku, że

‘Darwin zawdzięcza nawet więcej Grekom, niż kiedykolwiek sądziliśmy.’8

Istnieją ponadto dowody, że Grecy zebrali swoje poglądy od Hindusów, którzy wierzyli w przemianę dusz z jednego zwierzęcia w inne, aż do osiągnięcia poziomu doskonałości zwanego nirwaną. Zarówno Grecy jak i Hindusi mogli zaczerpnąć swoje ewolucyjne idee od jeszcze starszych narodów. Arystoteles (384–322 p.n.e.) twierdził, że człowiek jest dla wszystkiego co żyje szczytowym punktem jednej długiej ‘wspinaczki z modyfikacjami’.7

Dzisiejsze badania naukowe wykazały jednak, że dobór naturalny często nie eliminuje słabszych okazów danego gatunku. Istnieją dowody na to, że prawie wszystkie przypadki wyginięcia danego gatunku, są rezultatem przypadku i/lub złej gospodarki ludzkiej.9 Dobór naturalny nie może tworzyć, może tylko usuwać mniej niż doskonałe osobniki, służąc w ten sposób jako mechanizm hamujący biologiczną degenerację.10

Także zapis paleontologiczny, jako przypuszczalny dowód ewolucji, nie jest czymś nowoczesnym. Pierwszym, o którym ‘wiadomo, iż formalnie uznał skamieliny za dowód zmian geologicznych w postępie życia’ był ewidentnie Ksenofanes z Kolofonu.11 Niektórzy mniemają, że Tales i Anaksymander również doszli do wniosku, że skamieliny są dowodem biologicznej i geologicznej ewolucji.

Nowoczesne teorie ewolucji: czy Darwin coś do nich dodał?

Darwin nie był nawet pierwszym nowożytnym biologiem postulującym ideę ewolucji organicznej. De Vries zauważył, że

‘ewolucjia, czyli powstawanie nowych gatunków przez zmiany gatunków wyjściowych, jako wytłumaczenie obecnego stanu żyjącego świata, była głoszona przed Darwinem przez cały szereg biologów-myślicieli, włączając w to poetę Johanna Wolfganga Goethe w r. 1795, Jean-Baptiste Lamarcka w r. 1809, dziadka Darwina, owego wybujałego lekarza-naturalistę-poetę-filozofa, Erazma Darwina, a w czasach Darwina, anonimowo Roberta Chambers w r. 1844.12

Nawet powszechnie przypisywany Darwinowi dobór naturalny został wcześniej wypracowany przez innych, jak William Charles Wells w r. 1813, a później Alfred Russell Wallace. Wallace posłał Darwinowi kopię swej pracy opisującej jego niezależnie wypracowaną teorię ewolucji przez dobór naturalny w r. 1858.13 De Vries zauważa, że niektórzy krytycy twierdzą, iż Darwin w rzeczywistości niczego nowego nie dodał do tej teorii.

Nowoczesną teorię ewolucji najprawdopodobniej wpierw wypracował Charles De Secondat Montesqueu (1689-1755), który doszedł do wniosku, że ‘z początku istniało tylko niewiele gatunków, a rozmnożyły się później’.14 Innym ważnym ewolucjonistą był Benoit de Maillet (1656-1738), który opublikował książkę o ewolucji w r. 1748. W swej książce de Maillet uczył, że ryby były przodkami ptaków, ssaków i ludzi.15 Maupertuis pisał w r. 1751, że nowe gatunki mogą powstawać jako rezultat przypadkowych kombinacji części istot żywych. W tym samym czasie Encyklopedysta Diderot uczył, że wszystkie zwierzęta pochodzą od jednego pierwotnego zwierzęcia, a ów prototyp został przez naturę ukształtowany we wszystkie rodzaje zwierząt żyjących dzisiaj.16 George Louis Buffon (1707-1788) nawet propnował ideę, że ‘małpy i człowiek mają wspólnych przodków.’ Macrone zuważa, że choć Darwin rzeczywiście dał ewolucji mocniejsze uzasadnienie naukowe,

‘z pewnością nie był pierwszym, który ją propopnował. Sto lat przed Darwinem francuski naturalista Georges Buffon pisał szeroko o podobieństwach między różnymi gatunkami ptaków i czworonogów. Widząc te podobieństwa, jak również powszechność w przyrodzie bezużytecznych organów (jak np. rozdzielone kopyta u świni), Buffon powątpiewał, czy wszystkie pojedyncze gatunki zostały stworzone przez Boga w piąty i szósty dzień stworzenia. Buffon dyskretnie sugerował, że przynajmniej ograniczony proces ewolucji mógł być odpowiedzialny za odmiany w poszczególnych podobnych gatunkach i odchylenia w naturze.’17

Jednym z najważniejszych poprzedników Karola Darwina był jego własny dziadek, Erazm Darwin (1731-1802). Wyłuszczył on szeroko swe idee w książce pt. Zoonomia, opublikowanej w r. 1794. Dzieło to nie było czymś mało znanym, sprzedawało się dobrze i zostało nawet przetłumaczone na języki francuski, niemiecki i włoski. Darlington twierdził, że Erazm Darwin ‘był autorem prawie wszystkich ważnych idei, które od tego czasu ukazały się w teorii ewolucji’, włączając w to dobór naturalny.18 Darwin przyznał, że prawdopodobnie zaczerpnął wiele głównych części swej teorii ewolucji biologicznej od swego dziadka.

Zazwyczaj mówi się, że pogląd Erazma Darwina był mniej rozwinięty niż Karola Darwina i że był miejscami błędny. Desmond Ling-Hele pokazał jednak doskonale, że teoria Karola Darwina, nawet ‘w swej dojrzałej formie w późniejszych wydaniach O Pochodzeniu Gatunków jest pod niektórymi ważnymi względami mniej dokładna niż teoria Erazma.’19 Obydwaj podkreślali, że ewolucja ma miejsce przez nagromadzenie się małych przypadkowych zmian, które potem zostają przesiane przez dobór naturalny. Erazm pisał, że

‘w ogromnym okresie czasu od powstania ziemi, być może miliony wieków przed rozpoczęciem historii ludzkości, czy było by to zbyt śmiałym, żeby wyobrazić sobie, że wszystkie ciepło-krwiste zwierzęta powstały z jednej żywej wstęgi, którą WIELKA PIERWOTNA PRZYCZYNA obdarowała zwierzęcością, mocą nabywania nowych organów, z towarzyszącymi im nowymi skłonnościami, kierowanymi podrażnieniami, odczuciami, wolą i skojarzeniami; i w ten sposób posiadającej umiejętność kontynuowania ulepszania przez swe własne działanie i przekazywania tych ulepszeń swemu potomstwu przez pokolenia, w niekończącym się świecie.’20
wikipedia.orgErasmus-Darwin
Erazm Darwin (1731–1802)

Karol Darwin ewidentnie nawet w większym stopniu niż Erazm przyjął ewolucyjne poglądy Lamarcka, co okazało się poważnym błędem z jego strony.21 Na przykład tłumacząc ewolucję długiej szyi żyrafy, Darwin przyjął słuszność ewolucji przez używanie lub nie-używanie, choć w tym przypadku użył także doboru naturalnego jako główne wytłumaczenie ewolucji szyi żyrafy.22

Inna ważna przed-darwinowska publikacja to książka Roberta Chambers’a Vestiges of the Natural History of Creation (Ślady naturalnej historii stworzenia) z r.1844. Bez tej książki, jak wyznał Darwin, prawdopodobnie nie napisałby „O pochodzeniu gatunków”.23 W podsumowaniu tej książki, Crookshank wywnioskował, że Chambers (1802-1871) był przekonany, że istniejące odmiany ludzkości były rezultatem ewolucyjnych postępów i cofnięć. Jeszcze jedną postacią, która doszła do tych samych konkluzji co Darwin, był Patrick Matthew. Matthew,

‘którego pierwszeństwo potwierdzili zarówno Karol Darwin, jak i Edward Blyth, poprzedził główne konkluzje Darwina o 28 lat, ale tak mało o nich sądził, że umieścił je w dodatku do swej książki o budulcu okrętowym i nie widział potrzeby dodania im wagi przez kontynuowanie dzieła. Niekończące się starania Darwina, z drugiej strony, nasuwają na myśl, że znalazł w ewolucji i spokrewnionych konceptach nie tylko teorię naukową, ale powołanie: odkrył teorię i praktykę samego siebie.’24

Nie tylko ewolucyjny naturalizm jest starą ideą, także konflikt między stworzeniem a ewolucją jest równie starożytny:

‘W osiemnastowiecznym europejskim „Wieku Oświecenia” usiłowania całkowitego rozdzielenia wiary i rozumu, połączone w przekonaniem o samowystarczalności rozumu dla wytłumaczenia wszelkie przyczynowości, spowodowały, co Andrew White nazwał później „wojną między nauką i teologią”. Jednak nawet w czasach Arystotelesa idee Demokryta i Atomistów oraz refleksje Empedoklesa o stopniowym dostosowaniu i zmianach w organizmach musiały wzniecić konflikt między religią i nauką przyrodniczą.’25

Dzieło Darwina było tylko „rewolucją pałacową” wśród elity, końcowym aktem w długim dramacie, a rzeczywista walka o ustalenie prawomocnego światopoglądu ewolucyjnego wśród „ludu” miała miejsce sto lat wcześniej.’’26

Podsumowanie

Choć Karol Darwin odniósł sukces w spopularyzowaniu idei ewolucji organicznej przez dobór naturalny, nie był jednak w żadnej mierze jej twórcą, jak to jest powszechnie przyjęte. Nie był także autorem nawet tych aspektów teorii ewolucji, które najczęściej są mu przypisywane –

doboru naturalnego i doboru seksualnego. Ewolucja organiczna jest częścią dawnej i obecnej kultury wielu narodów i nie jest nowoczesną (ani nawet czysto naukową) ideą, jak to się często twierdzi. Roszczenie to jest często próbą nadania wierzytelności tej teorii. Fakt ten został dobrze ujęty przez jednego z ewolucjonistów, gdy napisał, że ‘idea cudownych przemian, które mają być wyłączną domeną bajek, jest powszechnym zjawiskiem w ewolucji…’.27

Popularność obecnego światopoglądu ewolucjonistycznego nie wynika, jak to wielu sądzi, z tego, że nowoczesna nauka zajęła miejsce dawnych zabobonów odnośnie początków. Akceptacja ewolucji ma więcej do czynienia z używaniem nowoczesnych metod naukowych przez tysiące poświęconych badaczy, przy poparciu miliardów dolarów, dawanych przez rządy dla podbudowania starożytnej idei w celu poparcia ateizmu, który obecnie dominuje zarówno naukę jak i coraz bardziej świeckie społeczeństwo. Fakt ten jest ważny, gdyż roszczenia darwinizmu jako nowoczesnej idei naukowej, używane są jako główny argument dla jej słuszności.

Podziękowanie

Dwie osoby, którym pragnę podziękować za ich wartościowy wkład we wcześniejszy rękopis to Bert Thompson i John Woodmorappe.

Źródła (w języku angielskim)

  1. Encyclopaedia Britannica, The Werner Co., New York, Vol. 23, p. 467, 1898. Wróć do tekstu.
  2. Panati, C., Extraordinary Origins of Everyday Things, Harper and Row, New York, p. 3, 1987. Wróć do tekstu.
  3. Birdsell, J.B., Human Evolution, Rand McNally, Chicago, p. 22, 1972. Wróć do tekstu.
  4. Thompson, B., The History of Evolutionary Thought, Star Bible & Tract Corp., Fort Worth, p. 29, 1981. Wróć do tekstu.
  5. Thompson, Ref. 4, p. 31. Wróć do tekstu.
  6. Osborn, H.F., From the Greeks to Darwin, Charles Scribner’s Sons, New York, p. 52, 1929. Wróć do tekstu.
  7. Osborn, Ref. 6, p. 54. Wróć do tekstu.
  8. Osborn, Ref. 6, p. 4. Wróć do tekstu.
  9. Raup, D., Bad Genes or Bad Luck? W.W. Norton, New York, 1991. Wróć do tekstu.
  10. Bergman, J., The problem of extinction and natural selection, CRSQ 30(2):93–106, 1993. Wróć do tekstu.
  11. Glass, B., Owsel, T. and Straus, W., Forerunners of Darwin: 1745–1895, The Johns Hopkins Press, Baltimore, p. 6, 1959. Wróć do tekstu.
  12. De Vries, A., The Enigma of Darwin, Clio Medica 19(1–2):136–155, 1984; p. 145. Wróć do tekstu.
  13. Kenyan, A.K., Darwin’s ‘joint paper’, Jornal of Creation 14(3):72–73, 2000. Wróć do tekstu.
  14. Quoted in, De Beer, G., Introduction in the 1969 reprint of: Chambers, R., Vestiges of the Natural History of Creation, p. 11, 1969. Wróć do tekstu.
  15. De Beer, Ref. 14, p. 12. Wróć do tekstu.
  16. De Beer, Ref. 14, p. 14. Wróć do tekstu.
  17. Macrone, M., Eureka! Barnes & Noble, New York, p. 150, 1994. Wróć do tekstu.
  18. Darlington, C.D., The Origin of Darwinism, Scientific American 200(5):62, 1959. Wróć do tekstu.
  19. King-Hele, D., Erasmus Darwin, Charles Scribner’s Sons, New York, p. 81, 1963. Wróć do tekstu.
  20. Darwin, E., Zoonomia; Or the Laws of Organic Life, J. Johnson, London, 1794. Reprint by AMS Press, New York, p. 505, 1974. Spelling and punctuation modernized by author, emphasis in original. Wróć do tekstu.
  21. King-Hele, Ref. 19, p. 82. Wróć do tekstu.
  22. Gould, S.J., Leonardo’s Mountain of Clams and the Diet of Worms, Harmony Books, p. 312, 1989. Wróć do tekstu.
  23. Crookshank, F.G., The Mongol in Our Midst, E.P. Dutton & Company, New York, p. 4, 1931. Wróć do tekstu.
  24. Huxley, A., A reappraisal of Charles Darwin, The American Scholar, footnote, p. 489, Autumn 1959. Wróć do tekstu.
  25. Macior, L., Introduction; in: Dodson, E.O. and Howe, G.F., Creation or Evolution, University of Ottawa Press, Ottawa, p. viii, 1990. Wróć do tekstu.
  26. Desmond, A., The Politics of Evolution, University of Chicago Press, Chicago, p. 1, 1992. Wróć do tekstu.
  27. Beebe, W., The Bird: Its Form and Function, Dover Publications, New York, p. 97, 1965. Wróć do tekstu.