Is een open gesprek tussen atheïsten en christenen mogelijk?

Discussiestrategieën

door Lucien Tuinstra
vertaald door Logos Instituut (logos.nl)

pexels.com

Vanaf het moment dat mensen gingen discussiëren over theologie of een andere controversiële kwestie, ontstaan er onvermijdelijk meningsverschillen. Tijdens een debat met een atheïst is het frustrerende niet dat de gesprekspartner andere opvattingen heeft – dit is immers al duidelijk bij de start, anders zou er geen debat zijn! Het is meer hun schijnbare onvermogen (of onwil) om een bepaalde redenering te begrijpen, of om de drogredenen in het eigen denken te zien. Zou het niet fijn zijn om een aantal ‘regels’ te hebben om samen vanuit te gaan? Daarvoor is een strategie nodig.

Een toetsbare voorspelling kan het startpunt zijn van de discussie in het volgende stroomschema. Het schema is opgesteld door een atheïst en kan een nuttige richtlijn zijn voor hoe beide partijen zich zouden moeten opstellen.¹ Echter volgens de zegswijze: ‘gelijke monniken, gelijke kappen’, moet voor een eerlijke discussie elke debater zich aan dezelfde regels houden. (zie stap C).

Bijvoorbeeld discussiërend over de vraag of Bijbelse schepping waar is, wat zou dan een omslagpunt kunnen zijn voor de creationist, een argument dat hem er echt toe zou brengen zijn standpunt te heroverwegen (stap A; wordt later besproken)? De vraag zou evengoed aan een evolutionist kunnen worden gesteld. En als het antwoord “nee” is, zoals het schema laat zien, dan lijkt verdere discussie nogal zinloos!!

Critici van kaliber

Ieder mens op zich kan niet alle argumenten kennen die ooit over een bepaald onderwerp naar voren zijn gebracht, maar sommige dingen kunnen met wat huiswerk vrij snel worden onderzocht. Het is belangrijk om beweringen die grote impact kunnen hebben zorgvuldig af te wegen. Het maakt een groot verschil of je naar Gods beeld werd geschapen of dat je uit vijver-prut bent geëvolueerd. Maar aan wiens argumenten moet je tijd besteden om te onderzoeken? Wat zou een debat evenwichtig maken? Voor een wat diepgaande discussie doet u er uiteraard goed aan om geen nieuwkomers te raadplegen; voor bijvoorbeeld een theologische dialoog kies je geen recente bekeerling. Bij het debatteren met mensen is het gemakkelijk om de overwinning op te eisen wanneer het argument simpelweg een stroman heeft geveld, of als de argumenten van de tegenstander ‘licht van gewicht’ zijn. De vraag is: zou het debat even goed zijn verlopen met een beter geïnformeerde tegenstander?

Om deze reden geeft onze website soms ruimte aan spraakmakende atheïsten. Natuurlijk geven we niet evenveel ruimte aan mensen met een andere kijk (zelfs als ze beweren christen te zijn); ze hebben immers het recht om eigen websites op te zetten om hun ideeën te promoten. Als dit niet evenwichtig lijkt, bedenk dan dat Bijbelse creationisten nauwelijks tijd krijgen om hun standpunt in de seculiere media uit te leggen, en zeker niet wetenschappelijk materiaal mogen gebruiken die hun standpunt kan ondersteunen!

‘Wetenschap’ gaat niet boven de Schrift

Wie beslist of iets waarover wordt gedebatteerd wetenschappelijk is of niet? Wij beargumenteren dat een wetenschappelijke stelling falsifieerbaar moet zijn en veel wetenschapsfilosofen zouden het daarover eens zijn. Karl Popper lichtte dit toe:

“Telkens wanneer een hypothese voor jou de enige mogelijke lijkt, beschouw dat dan als een teken dat je de hypothese niet hebt begrepen, noch het probleem dat deze moest oplossen.”²

Experimentele resultaten worden verzameld, waarnemingen worden verricht en wetenschappers moeten de betekenis van die bevindingen bespreken. Het stroomschema leent zich dus voor het bespreken van wetenschappelijke zaken. Zullen alle discussies tussen creationisten en evolutionisten echter draaien om dergelijke kwesties van toetsbare wetenschap? Gezien het feit dat er tegenstrijdige wereldbeelden bij betrokken zijn, is dat zeer onwaarschijnlijk. Een ander punt om te benadrukken is dat wetenschap beslist niet op consensus moet zijn gebaseerd!

In plaats daarvan wordt in de volgende tabel een bruikbare benadering gegeven om de kwaliteit van de besproken wetenschap te beoordelen.

De zes criteria van betrouwbare wetenschap (aangepast naar Stadler, The Scientific Approach to Evolution).³

Kijkend naar de tabel, in betrekking tot het onderwerp oorsprong, dan behoren zowel het scheppingsperspectief als het evolutieverhaal tot de rechterkolom. Noch geloof in bovennatuurlijke schepping, noch geloof in evolutie zijn herhaalbaar of direct meetbaar. Het zijn allebei wereldbeelden met aannames en vooroordelen over het verleden, en aanhangers van beide opvattingen zijn doorgaans vast in hun overtuigingen. Bijbelse creationisten geloven dat de Bijbel historisch betrouwbare gegevens over de oorsprong biedt; evolutionisten (of ze nu theïsten of atheïsten zijn) houden hardnekkig vast aan naturalisme. De evolutionist zal alleen willen discussiëren over naturalistische verklaringen, en zal vaak eisen dat er geen bovennatuurlijke verklaringen op tafel komen – d.w.z. “Laat de Bijbel erbuiten!”.

Door evolutie versus Bijbelse schepping aan te merken als een ‘wetenschap versus religie’ debat, promoten evolutionisten een valse tweedeling. Ze hebben de definitie van wetenschap gekaapt in hun poging om de acceptatie van ‘methodologisch naturalisme’ af te dwingen; hoewel dat prima is voor de operationele wetenschap, is het dat niet voor de historische wetenschap. Ze hebben dus religie (in het bijzonder creationistische overtuigingen) als anti-wetenschappelijk gedefinieerd. Met andere woorden, ‘wij hebben de kop die wint, jullie de munt die verliest’.

Spelwisselaars

In het volgende, zullen we ons beperken tot atheïstische evolutionisten. We moeten vragen van ongelovigen niet uit de weg gaan, maar moeten proberen ze respectvol te beantwoorden (1 Petrus 3:15), alles toetsen en vasthouden aan het goede (1 Tessalonicenzen 5:21). De christen doet er goed aan alles in het licht van de Schrift te toetsen. Atheïsten beweren vaak dat creationisten zich daarom schuldig maken aan cirkelredeneringen. Iedereen is gebonden door zijn wereldbeeld en deelt daarom deze ‘schuld’ omdat, zoals ik elders uitleg, “alle deductieve redenering circulair is omdat het start vanuit axioma’s. Dit geldt zowel voor degenen die niet geloven in de Schepper van de Bijbel (atheïsten) als voor theïsten.”⁴

Dat betekent niet dat geloof in de Schrift blind geloof is. Eerdere ontdekkingen hebben bijvoorbeeld aangetoond dat archeologie de Bijbel ondersteunt. Bewijs – hoewel geen proefondervindelijk bewijs – versterkt de Bijbelse zaak.

Het feit dat dit debat na vele eeuwen nog steeds woedt, illustreert dat wat de ene kant als een verwoestende slag beschouwt, de andere kant afwijst.

Een voorbeeld hiervan is de oorsprong van leven uit niet-leven. De creationist zal beweren dat dit vanuit de natuur gezien onmogelijk is, terwijl een atheïst moet hopen dat wetenschappers ooit zullen ontdekken hoe chemische evolutie mogelijk is. Voor zover we weten, is het volkomen onmogelijk, zelfs een hopeloze zoektocht – blind geloof (zie regel 4 hieronder).

Een precambrium konijnenfossiel zou fervente evolutionisten overtuigen van de dwaling van hun wegen, zo beweren ze. Maar fossielen gevonden in aardlagen waar ze niet aanwezig zouden mogen zijn, zijn vaak naar voren gebracht, en op de een of andere manier is het darwinistische paradigma altijd plastisch genoeg om deze vondsten te kunnen accommoderen. Een methode is om dergelijke fossielen te negeren; een andere is om collega-wetenschappers – overleden of levend – ervan te beschuldigen verontreiniging vanuit andere lagen niet voorkomen te hebben. De darwinisten gaan ervan uit dat een niet-op-zijn-plaats-fossiel, niet echt afkomstig is van de laag waarin het wordt gevonden, maar op de een of andere manier uit een andere ouderdomslaag komt. Bijvoorbeeld, Zuid-Amerikaanse stuifmeelfossielen bleken meer dan een miljard jaar ‘uit-de-tijd’ te zijn – een stuifmeelparadox.

Verdere gedachten over het discussiestroomdiagram

pexels.com

In stap C (houden aan basisprincipes van rederen) wordt in de voorbeelden een logische misvatting begaan. Iets dat redelijker is en meer ondersteunend bewijs heeft, moet niet noodzakelijkerwijs als waar worden aanvaard, alleen als meer redelijk. Bijvoorbeeld:

Vraag. Welk zoogdier loopt op vier poten, heeft een vacht en een staart?

Het meest redelijke antwoord bij een keuze uit appel, vogel en kat is natuurlijk het laatste, maar het kan dan nog steeds fout zijn, aangezien een hond ook in aanmerking komt.

Met betrekking tot stap D, discussieregel 1 – een nieuw argument introduceren terwijl een ander nog moet worden opgelost – dit is inderdaad slechte praktijk.

Discussieregel 2 – ga niet verder met een ander argument als aangetoond wordt dat een ‘feit’ onjuist is – lijkt misschien overbodig; in dit stadium heeft de debater al toegegeven te stoppen met het gebruik van een argument als is aangetoond dat hij foutief is (zie stap B – weerlegde argumenten mogen niet langer worden gebruikt). Een onnauwkeurig argument is echter ook onbetrouwbaar. Bovendien betekent het weerleggen van een argument volgens regel 1 toegeven dat het moet worden afgewezen.

Discussieregel 3 – bewijs⁵ leveren voor uw standpunt of argumenten – heeft het probleem dat wat ‘goed bewijs’ is, verschillend kan worden ervaren aan de beide kanten van het debat. Eén ding wat bewijs niet is, is onomstotelijk bewijs. Geen enkele wetenschappelijke methode kan bijvoorbeeld bewijzen hoe oud de aarde of het universum is (of het nu miljarden jaren of duizenden jaren zijn), maar talrijke wetenschappelijke feiten wijzen erop dat het ‘jong’ is.

Discussieregel 4 – beweer niet dat je geen bewijs nodig hebt – is zeker een geldig punt voor atheïsten, omdat ze volhouden dat het universum een ‘wetenschappelijke’ verklaring moet hebben. Dit wijst op de cruciale kwestie van geloof:

Het geloof nu is een vaste grond van de dingen die men hoopt, en een bewijs van de zaken die men niet ziet (…) Door het geloof zien wij in dat de wereld tot stand gebracht is door het Woord van God, (Hebreeën 11:1,3).

Creationisten geloven dingen door geloof, maar evolutionisten ook. Dit is de hele kern van de zaak, omdat de eerste groep het toegeeft, maar de tweede groep – in het algemeen – ontkent het. Voorbeelden:

1. Atheïstische evolutionisten geloven dat leven op de een of andere manier uit niet-leven voortkwam. Ze hebben hiervoor geen bewijs nodig, want hoewel God buitengesloten wordt, het is een feit dat we hier zijn!⁶
2. Afgezien daarvan moet het universum zichzelf op de een of andere manier hebben gecreëerd. En, via dezelfde redenering,
3. Immateriële zaken zoals bewustzijn en moraliteit moeten op de een of andere manier uit materie zijn ontstaan.

Voor meer informatie over wat als bewijs geldt, inclusief Gods bestaan, Zie “Een detective benadering” (Engelstalig).

Als u de vraag bevestigt bij stap E (“Hebt u tijdens de discussie een van deze regels overtreden?”), dan wordt u geacht te hebben “bedrogen” en “alle tegengestelde argumenten tot nu toe te hebben aanvaard”, en “u verliest elk recht om te klagen over de discussie.” Maar, dit lijkt op de baby met het badwater weggooien! Als ik bijvoorbeeld aan het einde van een artikel iets onjuist zou vermelden, betekent dat dan dat het hele artikel onwaar is? Natuurlijk niet.

Gefeliciteerd (stap F) – het debat is afgelopen. De emoties in een debat kunnen hoog oplopen, zoals velen van ons ongetwijfeld hebben ervaren. Bijbelse creationisten worden geïnstrueerd om mensen te antwoorden “met zachtmoedigheid en respect” (1 Petrus 3:15), zelfs als ze worden uitgelokt. Atheïsten hebben echter in feite geen morele verplichting om acht te slaan op een dergelijke aansporing. Hoewel we erkennen dat atheïsten hun standpunt soms beleefd en respectvol bepleiten, komen ongegronde ad hominem-argumenten maar al te vaak voor.

Wie wint het debat?

Als het simpelweg een kwestie was van objectief beoordelen van bewijzen en argumenten, zou de ene partij altijd de overwinning aan de andere toewijzen. Het is nooit zo eenvoudig, vooral niet wanneer een debat eigenzinnige mensen betreft met hartstochtelijke overtuigingen over de oorsprong en het bestaan (of niet bestaan) van God. Waarom denken atheïsten dat zij rationeel zijn, maar Bijbelgelovigen dat blijkbaar niet zijn? Zijn ze er niet van overtuigd dat alle mensen slechts het resultaat zijn van natuurlijke processen en chemicaliën die in een toevallig proces samenkwamen, zonder richting of begeleiding?

Atheïsten geloven dat materie alles heeft gemaakt en dat niets materie heeft gemaakt, dus hoe kunnen we ideeën uitwisselen die materie overstijgen? In tegenstelling tot God kunnen we geen materie (of energie) uit het niets creëren, maar gemaakt zijn naar Zijn beeld betekent dat we creatief kunnen zijn en ideeën en informatie kunnen genereren. Materie kan dienen als medium voor het opslaan van informatie, in de vorm van een code (bijvoorbeeld een bepaalde reeks binaire cijfers of een bepaalde rangschikking van letters uit een alfabet). Materialisme – materie is alles wat er is – kan informatie niet verklaren; alleen intelligentie kan de bron daarvan zijn.⁷

Wanneer atheïsten het christelijk geloof irrationeel noemen, maken ze zich schuldig aan een dubbele standaard, want om iets als irrationeel te definiëren, moeten ze aannemen dat rationaliteit bestaat. Maar dat betekent ontlenen aan het christelijke wereldbeeld om ertegen te argumenteren – namelijk dat we naar Gods beeld zijn gemaakt en daarom in staat zijn te redeneren (Job 13:6; Jesaja 1:18).⁸ En dat, als je erover nadenkt, zou een irrationeel iets zijn om te doen!

Niemand weet hoe leven spontaan ontstond uit niet-leven. Evolutionisten blijven bij hun standpunt door geloof; zij geloven dat wetenschappers eens het antwoord zullen vinden. Dat is geen wetenschap, het is een overtuiging (en misschien wel een irrationele). Een klassiek voorbeeld van dubbel-denken in het oorsprongsdebat is het idee achter de Search for Extra-terrestrial Intelligence (SETI) dat al decennia aan de gang is: “luisteren naar smalle bandbreedte radiosignalen vanuit de ruimte. Van dergelijke signalen is niet bekend dat ze van nature voorkomen, dus een detectie zou het bewijs leveren van buitenaardse technologie.”⁹ Hoewel er niets is gevonden, negeren dezelfde wetenschappers de buitengewoon geavanceerde, gecodeerde informatiesignalen die in het DNA worden aangetroffen. De dubbele standaard hier is overweldigend omdat, zoals de wereldberoemde natuurkundige Paul Davies erkent, “biologische informatie niet is gecodeerd in de wetten van fysica en scheikunde… (en het) kan niet spontaan ontstaan. … Er is geen bekende natuurkundige wet die in staat is om informatie uit het niets te creëren.”¹⁰

Samenvatting

Dus, wat zijn enkele conclusies waarmee in debatten over de oorsprong rekening moet worden gehouden?

• Consensus is geen wetenschap.
• Echte wetenschap moet falsifieerbaar zijn.
• Aanwijzingen zijn niet hetzelfde als bewijs.
• Wat redelijk lijkt, is niet noodzakelijkerwijs de waarheid.
• ‘Spelen’ volgens goede regels zal de discussie zinvoller maken.

Het atheïstische stroomschema voor het debatteren met christenen is een bewonderenswaardige poging tot betrokkenheid, maar weinig atheïsten volgen zelf die regels wanneer ze ‘debatteren met een christen’. Christenen dienen echter te proberen hoge maatstaven van eerlijkheid en billijkheid te handhaven in hun debatten met mensen waarmee ze het niet eens zijn. Ondanks de besproken valkuilen biedt het schema toch verstandig advies over het communiceren.