Ośmiornica

Inteligentny, stawiający wyzwanie ewolucji mistrz kamuflażu

octopus: aquafun © 123RF.combackground: Jane Rix © 123RF.com

Autor David Catchpole
Tłumacz Andrew Ostapowicz

Złapane i osadzone w zamknięciu ośmiornice znane są z niesfornego zachowania. Np. majstrowanie z zaworami odpływu lub ich zatykanie powodując przepełnienie akwarium.¹ Mogą też być bardzo trudne do utrzymania w zamknięciu. Potrafią przecisnąć swe nie mające kości ciało przez otwór tylko nieco większy od ich oka – wystarczający by przecisnąć jedyną twardą część ciała, dziób podobny do papuziego.²

Ośmiornica zwana ‘Inky’ (co znaczy atramentowa) zyskała sobie międzynarodowy rozgłos w r. 2016, gdy uciekła z Narodowego Akwarium w Nowej Zelandii. „Ślady” znalezione następnego ranka pokazały, że Inky przepchnęła się przez maleńką szparkę u góry swego pomieszczenia, by przesunąć się po podłodze do rury odpływowej i stamtąd do morza.³

Inne instytucje, które trzymały ośmiornice, miały podobne historie o „wielkich ucieczkach”, a także o nocnych napadach na inne akwaria, by stamtąd wyjadać ryby. Na skalistych wybrzeżach dzikie ośmiornice były obserwowane, wychodzące na brzeg by napadać na niczego nie podejrzewające kraby. Jedna złapana ośmiornica nauczyła się wyłączać elektryczne światła używając swego syfonu by wytryskiwać na nie wodę, powodując krótkie spięcie. Inna wydaje się nie lubiła jednej szczególnej osoby z personelu i spryskiwała ją słoną wodą, gdy ta tylko pojawiła się w zasięgu. Nawet po kilku miesiącach nieobecności osoba ta była rozpoznana i pryskane ataki natychmiast ponowiły się.⁴

Niektórzy widzą takie zachowania jako jasny dowód nadzwyczajnej inteligencji, choć inni badacze są raczej powściągliwi. Tradycyjne sposoby mierzenia inteligencji zwierząt są raczej trudne do zastosowania – np. ich ‘interakcje społeczne’, gdyż ośmiornice są zazwyczaj samotnicze. Także, są one nadzwyczaj „trudne do przeprowadzania eksperymentów. … Niektóre odmawiają wykonania jakichkolwiek poleceń, są po prostu niesforne.”¹ Badacze próbowali zastosować klasyczny test „pociągnij dźwignię by dostać pokarm” z trzema ośmiornicami, ale nic nie wskórali. Jedna próbowała wciągnąć lampę do tanku, tryskała wodą na każdą zbliżającą się osobę i łamiąc dźwignię nie dała dokończyć eksperymentu.

Zbyt łebskie?

Bez wątpienia ośmiornice są „bardzo dobre w wymyślnym uczeniu się”¹, np. są zdolne odkręcić wieko słoika zarówno od zewnątrz, jak i od wewnątrz.⁵ Naukowcy często przyjmowali używanie narzędzi przez różne małpy - rzekomo to nasi ‘najbliżsi ewolucyjni krewni’ - jako dowód inteligencji. Ośmiornice podobnie wykazały się zdolne używać muszli, odrzuconych przez ludzi połówek kokosów i kamieni. Być może niechęć niektórych uczonych, by uznać to za dowody inteligencji, wypływa z tego, że ośmiornice nie plasują się nigdzie w pobliżu ssaków naczelnych na rzekomym „ewolucyjnym drzewie życia”.

Mózg ośmiornicy ma około 500 milionów neuronów - mniej więcej tyle co mózg psa. Biorąc pod uwagę krótki okres życia ośmiornic (rok lub dwa), profesor Harvardu, Peter Godfrey-Smith określił wymyślność ośmiornic jako ewolucyjny paradoks – podobnie jak „wydanie wielkiej sumy by zdobyć doktorat, a potem mieć dwa lata, by go użyć… ta rachuba jest wielce dziwna”.¹

Dwie trzecie tych neuronów znajduje się w mackach (często określanych jako ramiona lub nogi), co daje każdej nich jej ‘własny umysł’. Odcięta macka nadal przeszukuje dno. Gdy znajdzie coś jadalnego (przyssawki macki ośmiornicy mają poczucie węchu/smaku) uchwyci to i próbuje podać tam gdzie normalnie znajduje się otwór gębowy. Niewiarygodnie, odcięta część macki ośmiornicy potrafi odrosnąć z dokładnie tą samą długością, neuronami, przyssawkami, receptorami smaku, mięśniami i chromatoforami (owymi zdumiewającymi narządami zmieniającymi kolor skóry).⁶

‘Kaskada’ wydarzeń molekularnych

Ta możliwość regenerowania straconych tkanek, organów i całych kończyn jest wielce interesująca dla badań (medyczne możliwości dla nas są ogromne). Choć większość skomplikowanej biochemii tego procesu jest nadal tajemnicą, wiadomo już, że „kaskada chemicznych sygnałów” jest częścią procesu „kierowania” wielorakimi „szczególnymi krokami”.⁶ Wyzwalają one i kontrolują dostawę masy komórek macierzystych i naczyń krwionośnych w miejscu zranienia i ich następującą mobilizację/zanikanie stamtąd w miarę stopniowego odrastania macki. W biochemicznej ‘kaskadzie’ każdy krok jest zależny od poprzedniego, co jest problemem dla ewolucyjnego poglądu na pochodzenie.

Jeśli któregokolwiek kroku brak, albo jest wadliwy, to system nie działa, nie pozostawiając oczywistego dowodu dla ‘doboru naturalnego’, któryby pozornie faworyzował przypuszczalne stadia pośrednie. Jak więc mógłby taki wspaniały system naprawy i regeneracji, istniejący w przewidywaniu utraty ramienia, w ogóle powstać przez neodarwinowską ewolucję, postępującą krok po kroku (będącą ‘ślepą’, bez planów, przewidywania lub celów – jak to podkreślają czołowi ewolucjoniści). Nieredukowalna złożoność jest ogromnym wyzwaniem dla teorii ewolucji.

‘Obca’ biologia

octopus ©Gary Bell/OceanWideImages.combackground: Daniil Peshkov © 123RF.com

Jeszcze jednym wyzwaniem dla natężenia umysłu, przyznawanym przez samych teoretyków ewolucji jest to, że ośmiornice są „bezwzględnie różne od wszystkich innych zwierząt, nawet od mięczaków”, co doprowadziło do nazwania ich ‘obcymi’ - przybyszami z innego świata.⁷ W pracy naukowej z r. 2018 trzydziestu trzech naukowców ewolucjonistów poważnie argumentowało, że biologia ośmiornic potrzebowała wkładu genów z pozaziemskiego źródła!⁸ Pisali, że coś takiego jak „wymyślny” system nerwowy, „inteligentna złożoność”, osiem chwytnych ramion, oczy na zasadzie kamery, podobne do naszych własnych i natychmiastowy kamuflaż przez umiejętność zmieniania kształtu ciała i koloru „pojawiają się nagle na ewolucyjnej scenie”. Autorzy zauważyli także, iż „filogenetyka głowonogów [= usiłowania stworzenia ‘ewolucyjnych drzew’ dla ośmiornic, kałamarnic itd.] jest wysoce niekonsekwentna i myląca”.

Co więcej, proponowana progresja ewolucyjna od ‘prymitywnego’ łodzika do mątwy, do kałamarnicy, do ośmiornicy wymagałaby „transformacyjnych genów… [które] nie są łatwe do znalezienia w jakiejkolwiek wcześniej istniejącej formie życia – jest więc do przyjęcia, że zostały zapożyczone z dalekiej ‘przyszłości’ według pojęć ziemskiej ewolucji, lub bardziej realistycznie z zewnętrznego kosmosu.”⁸ Mechanizm tego, według sugestii autorów, polegałby na otrzymaniu potrzebnych genów przez infekcję populacji wczesnych kałamarnic pozaziemskimi wirusami, przywleczonymi na ziemię przez asteroidę lub kometę. Dla odmiany „kriokonserwowane zarodki ośmiornic miałyby łagodnie masowo wylądować z przestrzeni kosmicznej 275 milionów lat temu”.

Jakie są szanse?

Oczywiście, jak to też przyznaje tych 33 autorów, takie ”poza-ziemskie” pochodzenie „sprzeciwia się panującemu paradygmatowi”, a ewolucjoniści o poglądzie ‘ziemia tylko’ szybko się sprzeciwili. Ken Stedman, wirusolog i profesor biologii na Portland State University wskazał, że obecnie retrowirusy są ekstremalnie wybiórcze jeśli chodzi o organizm gospodarza, który zainfekują. Retrowirus z przestworzy nie byłby wyewoluowany, by być dostosowanym do stworzeń żyjących na ziemi, powiedział Stedman, a „z pewnością nie dostosowany do czegoś jak kałamarnica.”⁹ Karin Mölling, wirusolog na niemieckim instytucie Molekularnej Genetyki (Max Planck Institute) stwierdziła, że idea pozaziemskiego pochodzenia nie może być traktowana poważnie. Nie ma na to żadnych dowodów.”⁹

Jednakowoż badacze sprzeciwiający się hipotezie pozaziemskiego pochodzenia nie podali żadnych sensownych odpowiedzi dla zasadniczej kwestii ‘ewolucji ośmiornicy’, która wpierw popchnęła owych 33 naukowców, by szukać odpowiedzi poza Ziemią.

‘Inteligentna złożoność’ = Inteligentny Projektant

Często słyszy się od ateistów wyzwanie, „Jakie są dowody na stworzenie?” Według słów z listu do Rzymian 1:20, ktokolwiek nie widzi ręki Stworzyciela w naturze, jest „bez wymówki”. Wspomniana uprzednio inteligencja ośmiornic i ‘inteligentna złożoność’ z pewnością wystarczają same w sobie, by wskazać na istnienie nawet bardziej Inteligentnego Projektanta, który stoi za tym wszystkim. Weź także pod uwagę zdumiewającą skórę ośmiornic, która umożliwia im widowiskowy kamuflaż (zob. Mistrzowie Maszkarady).

Inżynierowie pragną ‘wykraść’ tajemnice ośmiornic

Ośmiornica jest przepełniona cechami, które inżynierowie próbują skopiować (dziedzina ta ma angielską nazwę biomimetics). Przykład: przyssawki ośmiornicy trzymają się o wiele mocniej niż zaprojektowane przez człowieka. Badacze podejrzewali, że jest tak z powodu szeregów promieniowych rowków, które zwiększają powierzchnię poddawaną redukcji ciśnienia w czasie przyczepiania. Potwierdzili to przez laserową grawiurę powierzchni sztucznych przyssawek. Wszystkie wzory rowków wspierały siłę przyczepną, ale najlepsze rezultaty dały wzory promieniowe podobne jak u ośmiornic.¹⁰ Wygląda na to, że Mistrz Inżynierii wiedział co robi.

Inni badacze także uznają, że rozwiązania różnych problemów, które wykazują ośmiornice są warte wysiłku, by je zrozumieć i skopiować, nawet jeśli nie przyznają zasług Tego, którego idee ‘kradną’:

Parząc na osiągnięcia natury wydaje się rozsądnym, by zrozumieć i odtworzyć zdolności zwierząt przez czerpanie i ‘kradzenie’ ich zasadniczych rozwiązań, które umożliwiają takie zachowania.¹¹

Także:

Projekt ten wtedy badał technologie dla wykradania głównego sekretu ramienia ośmiornicy, tzn. mięśniowy hydrostat i opracowanie miękkiego ciała robota, miękkich siłowników, czującej skóry i przyssawek.¹²

Cudo z miękkim ciałem

Bez kości czy skorupy, ramiona ośmiornicy są rzeczywiście mięśniowym hydrostatem, z ciasno upakowanymi włóknami mięśniowymi ułożonymi w poprzeczne, wzdłużne i skośne mięśnie. Wybiórcze skurcze poprzecznych i wzdłużnych mięśni pozwala na wyginanie (we wszelkich kierunkach w dowolnym miejscu ramienia i przesuwanie tego miejsca wzdłuż ramienia), a także wydłużenie lub skrócenie (do 70%!), a równoczesne skurcze usztywniają ramię.¹³ Skurcze skośnych mięśni pozwalają na skręcanie.¹⁴

W dodatku do tego ośmiornice są zdolne do ekstremalnych zmian kształtu całego ciała pozwalając im ‘wlewać’ się w ciasne miejsca. Nic dziwnego, że ośmiornice są obiektem zazdrości dla inżynierów pracujących nad postępem robotyki miękkich aparatów. Możliwość zastosowań w medycynie są szczególnie kuszące, np. endoskop ze sterowaną sztywnością, możliwością sięgania i chwytania.¹¹ 

Znakomite skamieliny

Jeśli ośmiornica po śmierci nie zostanie pochłonięta przez padlinożercę, to jej ciało bardzo szybko rozkłada się w „niewiele więcej niż oślizgłą grudkę”.¹⁵ Mark Purnell z Palaeontological Association (Towarzystwo Paleontologii) że znalezienie skamieliny ośmiornicy „jest mniej więcej tak samo prawdopodobne jak znalezienie skamieliny kichnięcia”.¹⁵ 

Jak więc wytłumaczyć skamieliny ośmiornic ‘datowane’ na 95 milionów lat „zdumiewająco dokładnie zachowane” z widocznymi skamielinami ramion, mięśni, przyssawek, wewnętrznych skrzeli, a nawet atramentu i wykazujące „zaskakujące podobieństwo do dzisiejszych ośmiornic”?¹⁵ 

Oto jak. Problem, jak tłumaczy 2-gi list Piotra 3:3–6 jest w tym, że ewolucyjni naukowcy umyślnie ignorują stworzenie (około 6 tys. lat temu) i potop, który nastąpił później, za czasów Noego (około 4.5 tys. lat temu). Przyjęcie biblijnego podejścia pokazuje, że skamieliny są spuścizną niezwykłego i szybkiego pogrzebania w osadzie wód potopu pełnym minerałów.¹⁶ A także, ośmiornice zawsze były ośmiornicami, reprodukującymi się według swego rodzaju¹⁷ (Rzymian 1:21), dokładnie tak, jak Bóg je zaprogramował – z bogactwem szczególnych cech budowy, większym niż konieczne do przetrwania w ich przydzielonym siedlisku. Ośmiornica rzeczywiście pasuje do wnikliwych słów Psalmisty: „O, jak liczne są dzieła twoje, Panie! Tyś wszystko mądrze uczynił: Ziemia jest pełna dóbr twoich!” (Psalmy 104:24).