Czy Księgę Rodzaju należy rozumieć literalnie?

Autor Russell Grigg
tłumacz Andrew Ostapowicz

Photo Dr Clifford Wilson

Kreacjoniści są często oskarżani o wierzenie iż całą Biblię należy brać literalnie. Ale tak nie jest! Raczej kluczem do właściwego zrozumienia jakiejkolwiek części Biblii jest ustalenie zamiaru autora danego fragmentu. Nie jest to takie trudne, jakby się mogło wydawać, ponieważ Biblia oczywiście zawiera:

• Poezję – jak Psalmy, gdzie powtórzenie paralelizmu idei jest zgodne z Hebrajskim pojęciem poezji bez rymów (paralelizm dźwięku) i rytmu (paralelizm czasu), które są ważnymi częściami tradycyjnej poezji angielskiej (polskiej też – przyp. tłum.) Przy okazji, to jest przyczyną tego, Iź Psalmy przetłumaczone na inne języki nie tracą swej wartości literackiej i poetyckiego wdzięku, które zazwyczaj bywają zgubione, gdy tradycyjna zachodnia poezja tłumaczona jest na inne języki.
• Przypowieści – jak w wielu wypowiedziach Jezusa, np. przypowieść o siewcach (Mateusz 13:3–23), o której sam Jezus jasno stwierdził, iż jest przypowieścią, i dla której Sam podał znaczenie wielu punktów, jak np. nasienie i gleba.
• Proroctwa – jak w księgach końcowej części Starego Testamentu (Izajasz do Malachiasza).
• Listy – jak w księgach Nowego Testamentu, gdzie listy pisali Paweł, Piotr, Jan i inni.
• Biografie – jak w Ewangeliach.
• Autobiografie / świadectwa – jak w księdze Dziejów Apostolskich, gdzie autor – Łukasz, po opisie nawrócenia Pawła w drodze do Damaszku , jako historycznego faktu (Dzieje 9:1–19), jeszcze dwa razy wspomina okazje, przy których Paweł dołącza swoje doświadczenie nawrócenia (Dzieje 22:1–21; 26:1–22).
• Autentyczne fakty historyczne – jak 1 i 2 Królewskie itd.

Tak więc zamiar autora odnośnie którejkolwiek z ksiąg Biblii jest zazwyczaj oczywisty wziąwszy pod uwagę styl i treść. Kto więc był autorem Księgi Rodzaju i jaki zamiar wyjawia jego styl i treść tego co napisał?

Autor

Czy którekolwiek pierwszych 11-stu rozdziałów Księgi Rodzaju są poezją? Odpowiedź: Nie, gdyż nie ma w nich informacji lub inwokacji w żadnej z form hebrajskiej poezji, ani oczywistej, ani też skrytej.

Sam Pan Jezus jak też pisarze Ewangelii stwierdzili, że Prawo zostało podane przez Mojżesza (Marek 10:3; Łukasz 24:27; Jan 1:17), a spójna tradycja żydowskich skrybów i wczesnych ojców chrześcijańskich, a także konserwatywnych uczonych do dnia dzisiejszego przyjmują, że Księgę Rodzaju napisał Mojżesz. Nie wyklucza to możliwości dostępu Mojżesza do zapisów patriarchalnych, zachowanych na tabliczkach glinianych i przekazywanych od ojca do syna przez linię Adam-Set- Noe-Sem-Abraham-Izzak-Jakób itd., gdyż 11 wersetów Księgi Rodzaju zawiera słowa „te są rodzaje (Hebr. toledoth = ‘początki’ lub ‘zapis pochodzenia’ … )¹ - tu następuje imię danej osoby – przyp. tłum. Ponieważ stwierdzenia te wszystkie następują po wydarzeniach, które opisują, a wydarzenia zapisane w każdej sekcji wszystkie miały miejsce przed śmiercią wymienionych osób, a nie po ich śmierci, mogą one być jakby podpisem (dopiskiem) raczej niż tytułem. Jeśli tak jest, to najbardziej prawdopodobne ich wytłumaczenie byłoby iż Adam, Noe, Sem i inni, wszyscy spisali wydarzenia ich własnego życia, a Mojżesz, pod kierownictwem Ducha Świętego, wybrał i złożył je z własnym komentarzem w księgę, którą teraz nazywamy Księgą Rodzaju.² (Zob. także Did Moses really write Genesis? – Czy Mojżesz rzeczywiście napisał Księgę Rodzaju?)

Rozdziały 12–50 Księgi Rodzaju zostały bardzo jasno spisane jako autentyczna historia, opisują bowiem życie Abrahama, Izaaka, Jakuba i jego 12-tu synów, którzy byli przodkami 12-tu pokoleń Izraela. Żydzi od najwcześniejszych czasów biblijnych po dzień dzisiejszy, zawsze uważali tę część Księgi Rodzaju za prawdziwą historię swojego narodu. Co więc należy sądzić o pierwszych 11-tu rozdziałach Księgi Rodzaju, o które nam głównie chodzi, gdyż są one obiektem krytycyzmu większości dzisiejszych uczonych, naukowców i sceptyków?

Księga Rodzaju 1–11

Czy niektóre z tych rozdziałów są poezją?

Aby odpowiedzieć na to pytanie trzeba nam przyjrzeć się bliżej co włącza paralelizm idei stanowiący Hebrajską poezję.

Weźmy pod uwagę Psalm 1:1, gdzie czytamy: „Szczęśliwy mąż, który nie idzie za radą występnych, nie wchodzi na drogę grzeszników i nie siada w kole szyderców.”

Widzimy tu potrójny paralelizm w użytych tu rzeczownikach i czasownikach (czytając kolejno w dół widzimy następujący schemat:

nie Idzie	za radą	występnych
nie wchodzi	na drogę	grzeszników
nie siada	w kole	szyderców

Oprócz tego jawnego paralelizmu jest jeszcze ukryta subtelna progresja znaczenia. W pierwszej kolumnie ‘idzie’ sugeruje krótkotrwałą znajomość, ‘wchodzi’ sugeruje gotowość dysputowania, a ‘siada’ wskazuje na długoterminowe zaangażowanie. W drugiej kolumnie ‘rada’ symbolizuje ogólną wskazówkę, ‘droga’ wskazuje na możliwy kierunek działania, a ‘w kole’ przyjęcie tego kierunku. W trzeciej kolumnie ‘występni’ określa niepobożnych, ‘grzeszników’ określa aktywnie złych, a ‘szyderców’ przedstawia lekceważąco złych.

Inne typy hebrajskiej poezji włączają kontrastujący paralelizm, jak Księga Przysłów 27:6 ‘Razy przyjaciela - [znakiem] wierności, pocałunki wroga - zwodnicze.’ i uzupełniający paralelizm, jak w Psalm 46:1, ‘Bóg jest dla nas ucieczką i mocą: łatwo znaleźć u Niego pomoc w trudnościach.’³

Tak więc powracamy do naszego pytania. Czy któryś z pierwszych 11-tu rozdziałów Księgi Rodzaju jest poezją?

‘Nie’, gdyż te rozdziały nie zawierają informacji lub inwokacji w żadnej z form Hebrajskiej poezji, ani w otwartej, ani też w skrytej formie i ponieważ poważni uczeni Hebraiści zgadzają się, że tak istotnie jest (zob. poniżej).

Zauważ: Z pewnością mamy powtarzanie w r. 1. np. ‘Bóg (…) rzekł’ 10 razy; ‘Bóg widział (widząc)… dobre ’ siedem razy; ‘wieczór i poranek’ sześć razy. Jednak żadne z tych powtórek nie mają żadnych z poetycznych form, dyskutowanych powyżej; są raczej stwierdzeniami faktu, a tym samym zapisem tego, co miało miejsce, a możliwie także dla podkreślenia ważności powtarzanych słów.

Czy któryś z tych rozdziałów jest przypowieścią?

Nie, ponieważ gdy Jezus mówił przypowieść, to albo wprost powiedział, że to jest przypowieść, lub też przedstawiał ją jako podobieństwo, jak to uczynił przy wielu okazjach, gdy powiedział, ‘Podobne jest królestwo niebieskie do…’ Księga Rodzaju 1–11 nie zawiera żadnego podobnego zwrotu.

Czy któryś z tych rozdziałów jest proroctwem?

Photo Dr Clifford Wilson

Nie w ich pełnym kontekście, choć dwie obietnice Boże są prorocze, gdyż ich spełnienie przyszło w dalekiej wtedy przyszłości. Jedna z nich to metaforyczne słowa Boże zawarte w Księdze Rodzaju 3:15, skierowane do Szatana: „Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie i niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę.” Wielu interpretowało słowa „potomstwo jej” jako Mesjasz, włączając większość Chrześcijan ewangelicznych i nawet żydowskie Targumy⁴ , skąd pochodzi określenie „pięty Mesjasza”⁵ z Talmudu. Mesjasz miał doznać zranienia stóp (na krzyżu), ale miał całkowicie zniszczyć moc Szatana. Werset ten sugeruje także niepokalane poczęcie, gdyż Mesjasz nazwany jest ‘potomstwem niewiasty’, przeciwnie do tradycyjnego wskazywania na ojca raczej niż na matkę dziecka (por. Księga Rodzaju r.5 i 11, 1 Kroniki r. 1–9, Ew. Mateusza r. 1, Ew. Łukasza 3:23–38).

Druga obietnica Boża to Księga Rodzaju r. 8, 21–22; i r.9:11–17:

„… Pan… rzekł do siebie: Nie będę już więcej złorzeczył ziemi ze względu na ludzi, bo usposobienie człowieka jest złe już od młodości. Przeto już nigdy nie zgładzę wszystkiego, co żyje…”

Czy którekolwiek z tych rozdziałów są listami, biografią lub autobiografią / osobistym świadectwem?

Tutaj należy nam wziąć pod uwagę niektóre z podpisów (dopisków) wspomnianych powyżej.

Jeśli Adam znał wydarzenia Dni Stwarzania, musiały mu być wyjawione przez Boga, gdyż został stworzony szóstego dnia, więc mógł o nich wiedzieć tylko, jeśli Bóg mu powiedział. Pogląd ten potwierdzają słowa: „Oto są dzieje początków po stworzeniu nieba i ziemi, gdy Pan Bóg uczynił ziemię i niebo” Rodzaju 2:4a (cz.1.) Detale Dnia Siódmego, dnia odpoczynku, są podane przedtem w wersetach 2–3 (Rodzaju 2:2–3), uzupełniając (jak moglibyśmy oczekiwać) zapis pełnego tygodnia siedmiu dni, zanim pojawia się ten dopisek, zamykający opis Stworzenia.

Potem następują wydarzenia z Rodzaju 2:4b–5:1a. Ten odcinek mówi nam o Adamie, jego żonie Ewie i ich synach, a brzmi jak osobiste sprawozdanie Adama o tym, co widział, co znał i czego doświadczył odnośnie Ogrodu Eden, stworzenia Ewy (r. 2), o ich buncie przeciw Bogu (r. 3) i o czynach ich potomków (r. 4 do 5:1), choć napisane w trzeciej osobie⁶. Część ta kończy się słowami „Oto rodowód potomków Adama”.

Czy jest to możliwe, że Adam napisał Rodzaju 1:1–2:4a jako rezultat jego rozmowy z Bogiem przed upadkiem w grzech, a Rodzaju 2:4b–5:1 jako zapis własnych doświadczeń? Nie ma problemu jeśli chodzi o jego umiejętność pisania. Adam był stworzony jako dorosły mężczyzna, obdarzony wszelkim DNA, wiedzą i zdolnościami dla wykonywania wszelkich zadań poleconych mu przez Boga. Nie był on jaskiniowcem! Adam znał dość ogrodnictwa, by doglądać Ogrodu Edenu (Rodzaju 2:15) i miał wystarczającą inteligencję, żeby rozpoznać i nazwać odróżniające się gatunki zwierząt (Rodzaju 2:19). Mógł on (także i Ewa) rozmawiać z Bogiem bez uczenia się alfabetu, nie ma też przyczyny, żeby wątpić w jego pełną umiejętność pisania⁷.

Rzekome sprzeczności

Co zrobić z rzekomymi sprzecznościami w kolejności wydarzeń według 2-go i 1-go rozdziału Księgi Rodzaju?

Nie ma żadnych sprzeczności! Zob. także Genesis contradictions? (Sprzeczności w Księdze Rodzaju?).

Według Biblii Tysiąclecia czytamy „A zasadziwszy ogród w Eden na wschodzie, Pan Bóg umieścił tam człowieka” (Rodzaju 2:8) i „Ulepiwszy z gleby wszelkie zwierzęta … Bóg przyprowadził je do mężczyzny” (Rodzaju 2:19 z kursywą dodaną) co jasno wskazuje, że 2-gi rozdział naucza, iż Bóg stworzył rośliny i zwierzęta zanim stworzył Adama. Gdy Adam nadawał nazwy zwierzętom (Rodzaju 2:20) oczywiście musiały już istnieć. Nie ma też sprzecznego znaczenia w kolejności zwierząt wymienionych w Rodzaju 2:20; prawdopodobnie jest to kolejność w jakiej je Adam spotykał, podczas gdy kolejność ich stwarzania podana jest w Rodzaju 1:20–25. Dr Henry Morris skomentował:

„Tylko zwierzęta w najbliższych miejscach i prawdopodobnie zamierzone jako towarzyszące człowiekowi, zostały do niego przyprowadzone. Włączało to ptactwo, bydło (werset 20 – prawdopodobnie zwierzęta udomowione), oraz zwierzęta polne, które ewidentnie były pomniejszymi dzikimi zwierzętami, żyjącymi w pobliżu ludzi. Nie włączone były ryby morskie, stworzenia pełzające i zwierzęta wspomniane w Rodzaju 1:24, które prawdopodobnie żyły z dala od ludzi i od uprawianych przez nich ich pól.”⁸

Co dotyczy nazw geograficznych, nie wiemy jakie było ułożenie lądów lub rzek przed Potopem, gdyż świat przedpotopowy został całkowicie zniszczony. Lądy i rzeki wymienione według nazw przed Potopem nie odnoszą się do podobnie nazwanych szczegółów po Potopie.

Foto stock.xchng

Celem Księgi Rodzaju 2:18–25 nie było podanie innego opisu stworzenia, ale wskazanie na to, że nie było żadnego pokrewieństwa między Adamem i zwierzętami. Żadne z nich nie było takim jak on, i żadne nie mogło zapewnić mu wspólnoty lub być mu towarzyszem. Dlaczego? Dlatego że Adam nie wyewoluował z nich, ale był ‘duszą żywą’, którą Bóg stworzył na własne podobieństwo (Rodzaju 2:7 i 1:27). Oznacza to (między innymi), że Bóg stworzył Adama, by był osobą, do której mógł się zwrócić, i która mogła Mu odpowiadać we wzajemnym oddziaływaniu. Tu, jak i w wielu innych miejscach, jasne stwierdzenia Biblijne stoją przeciw ewolucji człowieka i jej zaprzeczają.

Mamy więc dość dowodów, żeby wywnioskować, że Adam najprawdopodobniej był autorem części Księgi Rodzaju 2:4b–5:1, i że to jest jego własnym zapisem jego doznań w wydarzeniach w Ogrodzie Edenu, w stworzeniu Ewy, w Upadku, i w życiu Kaina, Abla i Seta.

Następna część od 5:1b do 6:9a to linia genealogiczna od Adama do Noego, kończąca się słowami „Oto dzieje Noego” (po Hebrajsku „Oto początki Noego” – przyp. tłum.).

Następny odcinek od 6:9b po 10:1a to głównie opis Arki i Potopu, kończący się słowami: „A Noe był ojcem trzech synów: Sema, Chama i Jafeta.” Styl tego dopisku wskazuje, że jego autorem był jeden synów Noego , prawdopodobnie Sem, gdyż Mojżesz był potomkiem Sema. Rozdziały te sprawiają wrażenie, że zostały napisane przez naocznego świadka, z powodu intymności zawartych w nich szczegółów. Weźmy pod uwagę Rodzaju 8:6–12 i zwróćmy uwagę na detale dające wrażenie autentyczności, charakterystycznej dla naocznego świadka. Być może był to urywek z dziennika Sema.

Rodzaju 8:6–12

6 A po czterdziestu dniach Noe, otworzywszy okno arki, które przedtem uczynił,
7 wypuścił kruka; ale ten wylatywał i zaraz wracał, dopóki nie wyschła woda na ziemi.
8 Potem wypuścił z arki gołębicę, aby się przekonać, czy ustąpiły wody z powierzchni ziemi.
9 Gołębica, nie znalazłszy miejsca, gdzie by mogła usiąść, wróciła do arki, bo jeszcze była woda na całej powierzchni ziemi; Noe, wyciągnąwszy rękę, schwytał ją i zabrał do arki.
10 Przeczekawszy zaś jeszcze siedem dni, znów wypuścił z arki gołębicę
11 i ta wróciła do niego pod wieczór, niosąc w dziobie świeży listek z drzewa oliwnego. Poznał więc Noe, że woda na ziemi opadła.
12 I czekał jeszcze siedem dni, po czym wypuścił znów gołębicę, ale ona już nie powróciła do niego.(BT).

Takie skrupulatne detale wskazują na autentycznego naocznego świadka. Brzmią bowiem prawdziwie.

Istnieje więc znaczny zbiór dowodów, że te części Księgi Rodzaju, oznaczone dopiskami, zostały napisane przez osoby w nich wymienione w celu stworzenia i przekazania trwałego zapisu.

A więc, czy rozdziały 1–11 były napisane jako zapis autentycznych, historycznych faktów?

Odpowiedź: Tak, z szeregu przyczyn.

Wewnętrzne dowody z Księgi Rodzaju

1. Istnieją wewnętrzne dowody w samej Księdze Rodzaju. Jak już było wspomniane, rozdziały 12–50 zawsze były uważane przez Żydów za zapis ich własnej prawdziwej historii, a styl pierwszych 11-tu rozdziałów niezbyt różni się od stylu rozdziałów 12–50.

2. Poważani naukowcy hebraiści zawsze byli z tym zgodni. Tak więc Profesor James Barr, z królewskiego powołania profesor hebrajskiego na uniwersytecie w Oxford pisał:

   „Prawdopodobnie, o ile wiem, nie ma profesora języka hebrajskiego lub Starego Testamentu, na żadnym z światowej klasy uniwersytetów, który nie wierzy, że pisarz(e) Księgi Rodzaju 1–11 przekazywał(li) swym czytelnikom idee (a) stworzenia w sześciu dniach, które były takie same jak 24-godzinne dni, jakich teraz doświadczamy, (b) liczby podane w genealogiach Księgi Rodzaju przez proste sumowanie podają chronologię od początku świata aż do późniejszych okresów historii biblijnej, (c) Potop Noego rozumiany był jako ogólno-światowy, wygaszający wszelkie ludzkie i zwierzęce życie z wyjątkiem zachowanych w arce. Lub negatywnie, argumenty apologetyczne, które przypuszczają, że „dni” stworzenia były długimi okresami czasu, liczby lat nie były chronologiczne, a potop był tylko lokalną powodzią w Mezopotamii, o ile wiem, nie są brane poważnie przez żadnego z tych profesorów.”⁹

3. Jednym z głównych tematów Księgi Rodzaju jest suwerenność Boga. Ukazane to jest w czterech głównych wydarzeniach Księgi Rodzaju 1–11 (Stworzenie, Upadek, Potop i rozproszenie od Babelu, oraz Jego więzi z czterema wybitnymi postaciami Księgi Rodzaju 12–50 (byli to Abraham, Izaak, Jakub i Józef). Tak więc istnieje wiążący temat całej Księgi Rodzaju, który upada jeśli jakakolwiek jego część jest mitem, a nie rzeczywistą historią; z drugiej strony, każda część wzmacnia historyczną autentyczność pozostałych.¹⁰

Dowody z pozostałej części Biblii

4. Główne osoby wymienione w księdze Rodzaju r. 1–11ukazywane są jako rzeczywiste, historyczne, a nie mityczne w pozostałej części Biblii, często wielokrotnie. Na przykład, Adam, Ewa, Kain, Abel i Noe wspomniani są w 15-tu innych księgach Biblii.
5. Sam Pan Jezus Chrystus odnosił się do Stworzenia Adama i Ewy jako do rzeczywistych wydarzeń historycznych, cytując z Księgi Rodzaju 1:27 i 2:24 w Swym nauczaniu o rozwodach (Mateusza 19:3–6; Marka 10:2–9) i przez odnoszenie się do Noego jako rzeczywistej postaci historycznej i do Potopu jako rzeczywistego wydarzenia w historii gdy nauczał o „przyjściu Syna Człowieczego” (Mateusza 24:37–39; Łukasza 17:26–27).

6. Jeśli jedenaście początkowych rozdziałów Księgi Rodzaju nie są autentycznym zapisem historii, cała reszta Biblii pozostaje niekompletna i niezrozumiała dogłębnie. Tematem Biblii jest odkupienie, co może być pokazane następująco:

   1. Boży cel odkupienia zostaje wyjawiony w Księdze Rodzaju 1–11.
   2. Boży cel odkupienia postępuje od Rodzaju 12 do listu Judy 25 i
   3. Boży cel odkupienia zostaje spełniony w Apokalipsie św. Jana.

   Ale dlaczego ludzkość musi zostać odkupiona? I od czego musi zostać odkupiona? Odpowiedź znajduje się w Księdze Rodzaju 1–11, mianowicie od ruiny spowodowanej przez grzech. Jeśli nie wiemy o tym, że wejście grzechu do rodzaju ludzkiego było rzeczywistym historycznym faktem, Boży cel w złożeniu zastępczej ofiary pojednawczej pozostaje tajemnicą. Przeciwnie, historyczna prawda Księgi Rodzaju 1–11 wskazuje, że cała ludzkość została potępiona przez sprawiedliwy gniew Boży i potrzebuje wybawienia od kary, mocy i obecności grzechu.

7. Jeśli wydarzenia początkowych rozdziałów Księgi Rodzaju nie są rzeczywistą historią, wytłumaczenie Ewangelii podane przez Apostoła Pawła w 5-tym rozdziale Listu do Rzymian (Rzymian 5) oraz jego odwołanie się do zmartwychwstania w pierwszym liście do Koryntian (1 Koryntian 15) jest bez znaczenia. Paweł pisze: „Albowiem jak przez nieposłuszeństwo jednego człowieka [Adama] wszyscy stali się grzesznikami, tak przez posłuszeństwo Jednego [Chrystusa] wszyscy staną się sprawiedliwymi” (Rzymian 5:19). A także „Ponieważ bowiem przez człowieka [przyszła] śmierć, przez człowieka też [dokona się] zmartwychwstanie. I jak w Adamie wszyscy umierają, tak też w Chrystusie wszyscy będą ożywieni… Tak też jest napisane: Stał się pierwszy człowiek , Adam, duszą żyjącą, a ostatni Adam duchem ożywiającym” (1 Koryntian 15:21–22, 45). Historyczna prawda zapisu dotyczącego pierwszego Adama jest gwarancją, że to, co Bóg mówi w Swoim Słowie o ostatnim Adamie [Jezusie] także jest prawdą. Podobnie, historyczna, literalna prawda zapisu o Jezusie jest gwarancją, że to, co Bóg mówi o pierwszym Adamie jest także historyczną i literalną prawdą.

Wniosek końcowy

Wracamy do pytania które jest tytułem niniejszego artykułu. Czy Księgę Rodzaju należy rozumieć literalnie?

Jeśli zastosujemy normalne zasady biblijnej egzegezy (ignorując nacisk, żeby dostosowywać tekst do ewolucyjnych uprzedzeń naszych czasów), jest to przytłaczająco oczywiste, że Księgę Rodzaju należy rozumieć dosłownie, jako autentyczny, literalny zapis historyczny tego, co się rzeczywiście zdarzyło.